ગુજરાતના મેળાઓ સામાજીક સંસ્કૃતિ અને ધાર્મિક પરંપરાઓનું પ્રતિક
આદીકાળથી મેળાઓ અને ઉત્સવોની ઉજવણી માનવી કરતો આવ્યો છે. પ્રચલિત મેળાઓ અને તહેવારો ધાર્મિક માન્યતાઓ અને પરંપરાગત રીતરિવોજો જોડાયેલા છે. ગુજરાત તેના પરંપરાગત મેળાઓ અને તહેવારોના કારણે જગ પ્રસિદ્ધ છે. વર્ષ દરમિયાન રાજ્યમાં ૩૫૦૦ જેટલા મેળા અને તહેવારો ઉજવવામાં આવે છે. ભવ્ય ઇતિહાસ, વૈભવી પરંપરા અને સમૃદ્ધ સંસ્કૃતિના કારણે મેળાઓની સમાજમાં એક અમીટ છાપ કાયમી રહે છે. ત્યારે આપણે અહીં કેટલાક મેળાની ટૂંકમાં વાત કરીશું.
ભવનાથ મહાદેવનો મેળો.....
ભવનાથ મહાદેવનો મેળો ભવનાથ મહાદેવના મંદિર પાસે જુનાગઢ શહેરમાં ગીરનાર પર્વતની રમણીય તળેટીમાં ઉજવવામાં આવે છે. જુનાગઢ જ્યાં ૯ દેવતાઓ ૮૪ સિદ્ધ યોગીઓની પવિત્ર ભૂમિ છે. પાંચ દિવસ સુધી યોજાતો આ મેળો પ્રવાસીઓ માટે ખાસ આકર્ષણનું કેન્દ્ર બની રહે છે મહા મહિનામાં રાતભર ભગવાન શ્રી શીવજીની મહાપૂજા કરવામાં આવે છે. જે મહાશિવરાત્રી સુધી ચાલે છે.
ચિત્ર-વિચિત્ર મેળો ......
ગુજરાતમાં આદિવાસી પરંપરા અને પ્રથાઓ ભારતીય સંસ્કૃતિના દર્શન સાથે એક અદ્વીતિય મેળો ઉજવાય છે હોળી પછીના અઠવાડિયામાં આ મેળો ઉજવવામાં આવે છે. મેળામાં કરોડો જનજાતીય લોકો ભાગ લે છે. મેળાના મુખ્ય આકર્ષણો સાબરમતીનો કિનારો, વ્યાકુળ, યાકુળ ના નામે ચૈત્રવીર્ય અને વિચિત્રવીર્ય રાજા શાંતાનું જે એમ માનતા હતા કે અહીં તેમના રોગી બાળકના રોગ દૂર થઇ ગયા હતાં.
ડાંગ દરબાર - જમાબંદી દરબાર મેળો......
ડાંગ દરબાર ત્રણ દિવસીય વાર્ષિક સાંસ્કૃતિક તહેવાર હોળીની સાથે ઉજવવામાં આવે છે. આ મેળો ડાંગ જિલ્લામાં આયોજીત કરવામાં આવે છે. તે ભારતના સાપુતારા પહાડોમાં આવેલ છે. ડાંગ જનજાતિ, જંગલી ક્ષેત્રો, સાપુતારા, ડાંગ દરબારના સ્થાનિક લોકોનો આ એક વિશિષ્ટ તહેવાર હોળી પહેલા ઉજવવામાં આવે છે. આ તહેવારનું ચોક્કસ સ્થળ સાપુતારા પાસે આહવા છે. પરંતુ તહેવાર આહવા દરબાર, જે એક વખતના શાસન દરમિયાન અંગ્રેજી મંત્રીઓ અને અધિકારીશ્રીની વિધાનસભા હતી તેને લીધે તેનું નામ જમાબંદી દરબાર અને જિલ્લા કલેકટર દ્વારા બદલવામાં આવેલ છે.
ધ્રાંગ મેળો.......
ધ્રાંગ દક્ષિણ સીમામાં એક નાનું કચ્છ જિલ્લામાં આવેલું ગુજરાતનું ગામડું છે. ગામ પાકિસ્તાનની સીમા પર આવેલ છે. અને ભુજ થી લગભગ ૫૦ કિ.મી. દૂર છે. ધ્રાંગ મકરંદ દાદા માટે જાણીતું ગામડું છે. જેમણે ભક્તિ સાથે સમુદાયની સેવા કરી હતી. આ જગ્યામાં તેમની સમાધિ આવેલ છે. તેમના અનુયાયીઓ ગુજરાતમાં વિવિધ ભાગો અને રાજસ્થાનથી મોટી સંખ્યામાં તેમને શ્રદ્ધાંજલી અર્પણ કરવા અને ધાર્મિક અનુષ્ઠાનોમાં ભાગ લેવા માટે આવે છે.
તરણેતરનો મેળો (ત્રિનેત્રેશ્વર મહાદેવ મેળો)......
સુરેન્દ્રનગરના જિલ્લામાં ચિલોડાથી ગુજરાતમાં ૩૯ કિ.મી. દૂર લોકપ્રિય મેળો ત્રિનેત્રેશ્વર મહાદેવ મેળાના રૂપમાં ઉજવવામાં આવે છે. જેનું આયોજન ત્રિનેત્રેશ્વર મહાદેવ મંદિરની પાસે થાય છે.આ મેળાના મુખ્યરૂટે ‘‘એક લગ્નનું બજાર છે.’’ અહીં આદિવાસી યુવક-યુવતીઓ પોતાના જીવનસાથીને શોધે છે.આ વિસ્તારનું પૌરાણિક મહત્વ પણ ખૂબ છે એમ માનવામાં આવે છે કે દ્રૌપદીનો જન્મ અહીં થયો હતો. લોકકથાઓ પ્રમાણે અહીં અર્જુને માંછલીમાં આંખમાં બાણ મારવાનું અધુરું કામ કર્યું હતું. જેનું આયોજન તરણેતર તળાવની આસપાસ જ થયેલું હતું.
શામળાજીનો મેળો......
શામળાજીના મેળાની ઉજવણી દર વર્ષે કાર્તિક પૂનમે કરવામાં આવે છે. બે સપ્તાહ સુધી ચાલનારો આ મેળો નવેમ્બર મહિનામાં યોજાય છે. ઉત્તર ગુજરાતના સાબરકાંઠામાં લગભગ બે અઠવાડિયા સુધી ઉજવાતા આ ભવ્ય મેળાનું આયોજન પ્રસિદ્ધ શામળાજીના મંદિર ખાતે કરવામાં આવે છે.ભીલ જનજાતિમાં, શામળાજી ખૂબ જ સમ્માનીત છે અને લોકપ્રિય છે. જે ‘કાલિયો ભવજી’ ના રૂપમાં જાણીતા છે
વૌઠાનો મેળો......
આ મેળો દરવર્ષે વૌઠામાં ઉજવવામાં આવે છે. વૌઠા એ સાબરમતી અને વાત્રક નદીનું સંગમ સ્થળ છે. વૌઠાના વિસ્તારને સપ્ત-સંગમના રૂપમાં પણ પ્રચલિત છે. જ્યાં સાત નદીઓનો સંગમ છે. કિંદ વંદિતીઓ દર્શાવે છે કે ભગવાન કાર્તિક, ભગવાન શીવ અને ‘મા’ પાર્વતીના પુત્રએ આ સ્થળની મુલાકાત લીધી હતી.આ મેળાની સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે અહીં ફક્ત પશુઓનો વ્યાપાર થાય છે.
અંબાજી ભાદરવી પૂનમ મેળો.....
દર વર્ષે અંબાજી મંદિરના દર્શન કરવા લાખો શ્રદ્ધાળુઓ અંબાજી આવે છે અને ૫૧ શક્તિપીઠોમાંનું એક પીઠ આવેલું છે. ભરમહિનાની પૂર્ણિમા સૌથી મહત્વનો તહેવાર છે.ભાદરવી પૂનમ દરમિયાન (સપ્ટેમ્બરમાં) અંબાજી ખાતે એક મોટા ધાર્મિક મેળાનું આયોજન કરવામાં આવેલ છે. સરાસુર દેવસ્થાન ટ્રસ્ટ દ્વારા અને જિલ્લા પ્રશાસન દ્વારા આ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે. આ મેળામાં ભાગ લેવા માટે ૧૭-૨૦ લાખ શ્રદ્ધાળું અંબાજી ખાતે આવે છે.