કાચબાઓ પૃથ્વીની પર્યાવરણીય રચનામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. આ સરિસૃપ વિશ્વભરના વિવિધ વસવાટોની શ્રેણીમાં ટકી રહેવા અને વિકસવા માટે જાણીતા છે. પૃથ્વી પરના આ જીવોના મહત્વને સ્વીકારવા માટે, વિશ્વ કાચબા દિવસ 23 મે ના રોજ ઉજવવામાં આવે છે. જો અમેરિકન ટોર્ટોઈઝ રેસ્ક્યુ (ATR) એ તેને શરૂ ન કર્યું હોત, તો કોઈ વિશ્વ કાચબા દિવસ ન હોત. આ બિનનફાકારક સંસ્થાની સ્થાપના 1990 માં કરવામાં આવી હતી.

આંતરરાષ્ટ્રીય વિશ્વ કાચબા દિવસ એ આપણા પર્યાવરણમાં આ જીવોના મહત્વની ઉજવણી કરવાનો સમય છે. આનો ઉદ્દેશ્ય જીવોના આ ઝડપથી અદ્રશ્ય થઈ રહેલા સમૂહ વિશે જાગૃતિ લાવવાનો છે. થોડા વર્ષો પહેલા, વૈજ્ઞાનિકોને કાચબાનો 120 મિલિયન વર્ષ જૂનો અશ્મિ મળ્યો હતો.કાચબા લગભગ 150-200 વર્ષ જીવતા હોવાનું માનવામાં આવે છે. કાચબાઓ તાજેતરના જીવો નથી, પરંતુ પૃથ્વી પર તેમનું અસ્તિત્વ લાખો વર્ષ જૂનું છે. સાપ, ગરોળી અને મગર પહેલા પણ કાચબાનું પૃથ્વી પર અસ્તિત્વ છે. ભારતમાં કાચબાની કુલ પાંચ પ્રજાતિઓ છે, જે છે ઓલિવ રિડલી, ગ્રીન ટર્ટલ, લોગરહેડ, હોક્સબિલ અને લેધરબેક. IUCN રેડ લિસ્ટમાં ‘હૉક્સબિલ’ કાચબાને ‘ક્રિટિકલી એન્ડેન્જર્ડ’ અને ગ્રીન ટર્ટલ ‘એન્ડેન્જર્ડ’ તરીકે સૂચિબદ્ધ કરવામાં આવ્યો છે. જીવવિજ્ઞાનીઓના મતે, કાચબા એટલા લાંબા સમય સુધી જીવી શકે છે કારણ કે તેમનું કવચ તેમને રક્ષણ પૂરું પાડે છે. વિશ્વ કાચબા દિવસ કાચબા અને કાચબા દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા પડકારો વિશે માહિતી પ્રદાન કરે છે. કાચબા વિશે લોકોને શિક્ષિત કરવા માટે એક પ્લેટફોર્મ તરીકે સેવા આપે છે. તે તેમના કુદરતી રહેઠાણોને બચાવવા, ગેરકાયદેસર વન્યપ્રાણી વેપારનો સામનો કરવા અને કાચબાને પાળતુ પ્રાણી તરીકે ન રાખવા અથવા તેમને જંગલમાં છોડવા જેવી જવાબદાર પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપવાના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડે છે.

- કાચબો એક ઉભયજીવી પ્રાણી

કાચબો ચાલી પણ શકે છે તેમ જ પાણીમાં તરી પણ શકે છે. કાચબો ખારા અને મીઠા પાણી એમ બંને જગ્યાએ જોવા મળે છે. સામાન્ય રીતે કાચબાનું આયુષ્ય લાંબુ (આશરે ૨૦૦ વર્ષ જેટલું) હોય છે. કાચબાની ઘણી પ્રજાતિઓ જગતમાં જોવા મળે છે. કાચબાની પીઠ અત્યંત મજબૂત હોય છે, જેનો ઉપયોગ તલવાર વડે લડતી વખતે બચાવ માટે વપરાતી ઢાલ બનાવવા માટે થતો હતો. કેટલાક કાચબાઓ તેમનુ જીવન દરીયામાંજ વીતાવે છે ફક્ત તેઓ ઇંડા મુકવા માટેજ જમીન પર આવે છે. પ્રાણીશાસ્ત્રીઓ જમીન પર વસનારા કાચબાને ટોટર્સ (tortoise) કહે છે, જ્યારે સમુદ્રના, નદીના, કુવાના તથા સરોવરના કાચબાને ટર્ટલ (turtle) કહે છે. બન્ને જાતો એકબીજા કરતા જુદી છે. પાણીનો (ટર્ટલ) કાચબો સહેજ ચપટા પગ ધરાવે છે, જેથી તેને હલેસાંનું કામ આપે છે. નદી ના તેમજ સરોવરના ટર્ટલ બહુ મોટા નથી હોતા, લંબાઇ ૧ થી ૨ ફીટ જેટલી અને વજન અંદાજે ૬૩ કિલોગ્રામ જેટલુ હોય છે. ગુજરાતીમા ઢાલવાળા સરિસૃપ પ્રકારના પોતાનુ શરીર સંકોરી શકતા બધા પ્રણીઓને કાચબો કહે છે. પરંતુ જીવવિજ્ઞાનીકો કાચબાને ત્રણ પેટા પ્રકારમાં વહેચે છે. અંગ્રેજીભાષામાં એ ત્રણેય પ્રકારોના અલગ અલગ નામ આપેલા છે.  ટોર્ટોઈઝ - ભુમિવાસી કાચબા, ટેરાપીન - મીઠા પાણીના કાચબા, ટર્ટલ - દરીયાઈ અથવા સમુદ્રીક કાચબા.

ભારતીય તારક કાચબો એ ભારત અને શ્રીલંકાના સુકા કે ઝાંડીઝાંખરાવાળા વિસ્તારમાં જોવા મળતું સરિસૃપ પ્રાણી છે, મુખ્યત્વે વિષુવવૃત્તિય વિસ્તારોના સમુદ્રમાં જ જોવા મળતા લીલા દરીયાઈ કાચબાનું સરેરાશ વજન ૨૫૦ કિલોગ્રામ જેટલું અને તેમની લંબગોળાકાર ઢાલની લંબાઈ ૯૦ થી ૧૨૦ સેન્ટીમીટર જેટલી જોવા મળે છે. મુખ્ય રંગ લીલાશ પડતો કથ્થઇ અને બચ્ચાઓમાં ચળકતી લકીરો પણ જોવા મળે છે. દરીયા કીનારાની રેતીમાં એ ચાલે ત્યારે ૧૦૦થી ૧૩૦ સેન્ટીમીટર પહોળી ભાત એમના આગલા પગને કારણે પડે છે જે કીનારાની રેતીના પ્રકાર પ્રમાણે ૨ થી ૩ સેન્ટીમીટર જેટલી ઉંડી હોય છે અને બરોબર વચ્ચે પુછડીના ઘસડાવાથી એક સળંગ કે ત્રુટક ત્રુટક લીટી દોરાતી રહે છે. એક ઇંડાની લંબાઇ લગભગ સાડા ચાર સેન્ટીમીટર જેટલી હોય છે.મોટા મહાસાગરમાં લેધરબેક પ્રકારનો કાચબો જોવા મળે છે. તેમનુ વજન ઘણીવાર ૮૦૦-૯૦૦ કિલોગ્રામ વજનના હોય છે. રાક્ષસી કદના આ કાચબામાં સેંકડો કિલોગ્રામના હીસાબે ચરબી હોય છે. મોટું કદ અને ભારે શરીર હોવા છતાં તે દરીયામાં ૩૫ કિલોમીટર/કલાકનો વેગ પ્રાપ્ત કરી શકે છે.હાલમા પૂથ્વી પરના તમામ કાચબાઓમાં તે સૌથી મોટો હોય છે અને વર્તમાન સમયનાં સૌથી મોટા સરીસૃપોમાં મગરોની ત્રણ જાતો પછી તે ચોથા ક્રમાંકે આવે છે. અત્યાર સુધી પકડાયેલા સૌથી મોટા લેધરબેક કાચબાની માથાથી પુછડી સુધીની લંબાઇ ૧૦ ફુટ અને વજન ૯૧૬ કિલોગ્રામ હતું. લેધરબેક કાચબાનાં મોઢામાં દાંતની જગ્યાએ મજબુત ચાંચ હોય છે જે ઉપરથી વળાંક વાળી અને તીક્ષ્ણ હોય છે. તે ખોરાક માટે લગભગ ૪,૨૦૦ ફીટ સુધી જઇ શકે છે.

- બખ્તર એટલું મજબૂત છે કે, બંદૂકની ગોળીનો પણ સામનો કરી શકે

મળતી માહિતી મુજબ જો કાચબાનું મગજ તેના શરીરથી અલગ કરી દેવામાં આવે તો પણ તે લગભગ 6 મહિના સુધી જીવી શકે છે. માદા કાચબો એક સમયે 1 થી 30 ઈંડાં મૂકે છે. આ માટે તેઓ પહેલા માટી ખોદીને જગ્યા બનાવે છે. તે જ સમયે, આ ઇંડામાંથી બહાર આવવામાં 90 થી 150 દિવસનો સમય લાગે છે. ઉલ્લેખીય છે કે, કાચબાના મોઢામાં દાંત હોતા નથી. આ સિવાય તેમના મોંમાં હાડકાની બનાવટ હોય છે, જેમ કે તીક્ષ્ણ બનાવટ તેમને ખોરાક ચાવવામાં મદદ કરે છે. કાચબાના શેલના રંગ પરથી જાણી શકાય છે કે, તેઓ જ્યાં રહે છે તે વિસ્તારનું તાપમાન શું છે. ખરેખર, ગરમ વિસ્તારોમાં રહેતા કાચબાના શેલનો રંગ હળવો હોય છે. આવા સમયે, ઠંડી જગ્યાએ રહેવાથી તે ઘાટા રંગનો બને છે. એટલે કે, જો તમે હળવા રંગના શેલવાળા કાચબાને જોશો, તો તે સમજી જશે કે તે કોઈ ગરમ વિસ્તારમાં રહે છે. જ્યારે કાચબો તેના શેલમાં સંતાઈ જાય છે, ત્યારે તેને તેના ફેફસાંમાંથી હવા બહાર કાઢવાની હોય છે. આ કરતી વખતે તમે તેને શ્વાસ છોડતા પણ સાંભળી શકો છો. આ સિવાય તેનું બખ્તર એટલું મજબૂત છે કે, તે બંદૂકની ગોળીનો પણ સામનો કરી શકે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે, તેમના બખ્તરને તોડવા માટે, તેમના વજન કરતા 200 ગણા વધુ વજનની જરૂર પડશે.

- પૃથ્વી પર સૌથી લાંબા સમય સુધી જીવતા પ્રાણીઓમાંનું એક

સમગ્ર વિશ્વમાં કાચબાની કુલ 300 પ્રજાતિઓ છે, જેમાંથી 129 પ્રજાતિઓ હાલમાં જોખમમાં છે. વિશ્વભરમાં કાચબાઓની ઘટતી સંખ્યાને ધ્યાનમાં રાખીને અને તેમના સંરક્ષણ અંગે લોકોમાં જાગૃતિ લાવવા માટે દર વર્ષે 23 મે ના રોજ વિશ્વ કાચબા દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ પ્રાણી 200 મિલિયન વર્ષો પહેલા ડાયનાસોરના સમયથી અસ્તિત્વમાં હોવાનું માનવામાં આવે છે. તેઓ વિશ્વના સૌથી જૂના સરિસૃપ જૂથોમાંના એક છે, જે સાપ અને મગર કરતાં જૂના છે. મહત્વનું છે કે, કાચબા મીઠા પાણી અથવા ખારા પાણી બંનેમાં રહી શકે છે.

વિશ્વ કાચબા દિવસ પર, લોકોને કાચબાના સંરક્ષણને પ્રોત્સાહન આપતી પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે. આમાં શૈક્ષણિક કાર્યક્રમો યોજવા, દરિયાકિનારાની સફાઈ, કાચબાના બચાવ અને પુનર્વસન કેન્દ્રોને ટેકો આપવા, પ્રતીકાત્મક રીતે કાચબાને દત્તક લેવાનો સમાવેશ થઈ શકે છે. આ દિવસ વ્યક્તિઓને પર્યાવરણ પ્રત્યે સભાન પસંદગીઓ કરવા પ્રોત્સાહિત કરે છે. જેનો લાભ કાચબા અને અન્ય વન્ય જીવોને થાય છે. આમાં પ્લાસ્ટિકનો વપરાશ ઘટાડવો, કચરાનો યોગ્ય રીતે નિકાલ કરવો અને દરિયાઈ અને પાર્થિવ વસવાટોનું રક્ષણ કરતી ટકાઉ પહેલને સમર્થન આપવાનો સમાવેશ થઈ શકે છે. આ દિવસ વિશ્વ કાચબા દિવસ પર જાગૃતિ ફેલાવીને, લોકોને ભાવિ પેઢીઓ માટે કાચબાનું મહત્વ જણાવીને ઉજવી શકાય.

- કાચબાનું શેલ વાસ્તવમાં તેના હાડપિંજરનો એક ભાગ

કાચબાની ઘણી પ્રજાતિઓ છે, આમાં એક પ્રજાતિ ચિત્તો કાચબો છે. તેના પર દીપડા જેવા જ ફોલ્લીઓ છે. તે કાચબાની પ્રજાતિનું વિશાળ કદનું અને આકર્ષક પ્રાણી છે. સામાન્ય રીતે તે દક્ષિણ આફ્રિકામાં જોવા મળે છે. તે કાચબામાં સૌથી ઝડપી માનવામાં આવે છે. તેની સ્પીડ 0.28 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ છે, એટલે કે તમે કહી શકો કે તે એક સેકન્ડમાં એક ફૂટનું અંતર કાપે છે. જો કે, એક પુખ્ત કાચબો 140 મીટરનું અંતર લગભગ 25 મિનિટમાં એટલે કે 0.2 માઈલ પ્રતિ કલાકની ઝડપે કાપે છે. નવો જન્મેલો કાચબો કંઈક અંશે ઝડપી હોય છે. તે સરેરાશ 30 કલાકમાં 40 કિલોમીટર અથવા 25 માઈલનું અંતર કાપે છે. માદા કાચબા પણ ઝડપથી તરે છે. લીલા દરિયાઈ કાચબા 10 દિવસમાં 300 માઈલ તરી જાય છે. મોટાભાગના કાચબા ગરમ આબોહવામાં રહે છે. તેઓ ઠંડીમાં જીવી શકતા નથી. જોકે તેમને અવકાશમાં લઈ જવામાં આવ્યા છે. પૃથ્વીની નીચેની ભ્રમણકક્ષામાં તેમની ગતિ ખૂબ જ ઝડપી બને છે. નાસા અને રશિયા બંને તેમના મિશનમાં કાચબાને અવકાશમાં લઈ ગયા છે. કાચબાનું શેલ વાસ્તવમાં તેના હાડપિંજરનો એક ભાગ છે. તે 50 થી વધુ હાડકાંથી બનેલું છે જેમાં કાચબાની પાંસળી અને કરોડરજ્જુનો સમાવેશ થાય છે. કાચબો શું ખાય છે તેનો આધાર તે જે વાતાવરણમાં રહે છે તેના પર રહે છે. જમીનમાં રહેતા કાચબાઓ જંતુઓ, ફળો અને ઘાસ પર કૂદાકૂદ કરે છે, જ્યારે દરિયામાં રહેતા કાચબા શેવાળથી લઈને સ્ક્વિડ અને જેલીફિશ સુધી બધું જ ગળશે